نویسنده: صمصام صانعی
درختچه‌ی چای سیاه، چای سبز و چای سفید یکی می‌باشد. هر سه نوع چای فقط از نظر رنگ، طرز عمل‌آوری، فرآوری و تخمیر با هم اختلاف دارند.

نام علمی درختچه:

Camellia Thea sinensis L.، نام فرانسه Theier و نام انگلیسی آن Tea plant می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، چای، چای سیاه معمولی، شای و چای ختائی نامیده شده است.

تیره گیاه:

چای Ternstromiaceae

نوع گیاه:

درختچه

مشخصات ظاهری:

درختچه‌ای است به ارتفاع حدود 150 سانتی‌متر گاهی موارد بیشتر و برگ‌های آن همیشه سبز و ناخزان، متناوب، ساده، دندانه‌دار، به رنگ سبز تیره مایل به سیاه و توسط دمبرگی به ساقه متصل می‌باشند. گل‌های درختچه سفید رنگ، معطر، منظم، کوچک، منفرد، گاهی موارد به صورت مجتمع و کم تعداد در کنار برگ‌ها روییده می‌شوند. میوه‌اش پوشینه، سه قسمتی، خاکستری رنگ و پس از رسیدن محتوی یک الی دو عدد دانه است.  

طرز تهیه چای سیاه:

برای این کار برگ‌ها را بعد از چیدن در داخل سبدهائی که از ساقه خیزران ساخته شده است جای داده به مدت 2 ساعت در مقابل گرمای خورشید قرار می‌دهند تا پلاسیدگی حاصل کنند بعداً به صورت قشر نازکی می‌گسترانند تا کاملاً سرد شود. در این موقع آنها را درون سبدهائی که هوا از آن عبور می‌کند جای می‌دهند تا قسمتی از آب آنها از دست برود بدون آن که تغییرات شیمیایی رخ دهد. سپس یک رشته اعمال از قبیل فشردن برگ‌ها در دست، مالش دادن، چرخ دادن، بودادن (2 بار)، خشک کردن و آماده نمودن برای جور شدن و بسته‌بندی کردن به ترتیب انجام می‌گیرد. امروزه طرز تهیه چای‌ها با دستگاه‌های اتوماتیک و پیشرفته انجام می‌گیرد.

طبیعت برگ چای:

طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن گرم و خشک است.

رویش جغرافیایی:

در اغلب نواحی گرم و مرطوب کشورها خصوصاً در برخی از کشورهای آسیایی و در ایران نیز در استان‌های حاشیه دریای خزر کاشته می‌شود.

ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در چای:

کافئین، یاتئین، چند پولیفنول، اسانس، ساپونین، تانن، چند نوع اسید و بازهای پورین، صمغ، روغن و فلوئوراید در آن تشخیص داده شده است.

بخش مورد استفاده:

برگ (چای سیاه).

نحوه مصرف:

به طور معمول چای را به صورت دم کرده استفاده می‌کنند. در ضمن گاهی موارد چای به صورت جوشانده نیز در استعمال خارجی کاربرد دارد.

خواص درمانی:

مصرف چای کم رنگ و هر وعده یک الی دو فنجان کوچک برطرف کننده خستگی جسمی و فکری و تقویت کننده مغز، غیرفعال کننده ویروس‌ها و ضد ویروس آنفلوانزا و ویروس تبخال، آرام‌بخش و ضد تشنج، مقوی نیروی جنسی افراد سرد مزاج و نرم کننده سینه، محرک سیستم تنفسی و صاف کننده صدا، تنظیم کننده درجه حرارت بدن و محرک قوی سیستم اعصاب مرکزی، کاهنده کلسترول، تری گلیسرید و قند خون و آنتی اکسیدان، منظم کننده گردش خون در رگ‌ها و ضد اسهال، ضد فساد، کرم خوردگی و پوسیدگی دندان‌ها و برطرف کننده غم و غصه، تقویت کننده عروق مویین و رقیق کننده خون، صاف کننده خون و حفاظت کننده از کبد، مسکن سردرد و تقویت کننده مویرگ‌ها، حفاظت کننده بدن در مقابل آثار زیان‌آور تشعشعات خورشید و جلوگیری کننده از پیشرفت تصلب شرائین و چای از حامیان آئورت است و از تشکیل آتروما (یعنی تشکیل پلاکت‌های انسداد عروق) در آئورت جلوگیری می‌کند. در ضمن برای رفع آب آوردن بدن، فشار خون بالا، آلزایمر، آرتریت، گواتروورم کلیه نیز مفید است. در استعمال خارجی شستشوی چشم با چای جوشانده‌ی صاف شده ضد عفونی کننده و درخشان کننده چشم می‌باشد.

توصیه:

چنانچه پس از مصرف غذاهای پرچرب بی‌درنگ یک الی دو فنجان چای نوشیده شود با تصلب شرائین مبارزه می‌کند.

تذکر:

مصرف بیش از اندازه چای باعث ایجاد صداهای مبهم در گوش، اختلال در قوای جنسی و به وجود آمدن بیماری‌هایی از قبیل سوء هاضمه، بی‌خوابی، کابوس، بیماری‌های معده، ضعف اعصاب، پوکی استخوان، طپش قلب، زردی دندان‌ها، ناراحتی‌های کیسه صفرا، حالات عصبی نامطلوب، دل تنگی، لرزش دست‌ها، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی، روماتیسم، نقرس، چاقی، ضعف حافظه و اسیدی شدن خون می‌شود. نوشیدن چای پررنگ و داغ موجب احتمال مبتلا به سرطان نای و نوشیدن چای کهنه و مانده باعث مسمومیت و سبب آزاد کردن اکسالات شده و در کلیه سنگ ایجاد می‌کند. در ضمن چنانچه چای بلافاصله پس از خوردن غذای اصلی نوشیده شود جذب آهن آلی را از مواد غذایی مختل می‌کند. زیاده‌روی در مصرف چای نیز برای اطفال، خانم‌های باردار و مادران شیرده مضر است. مصرف چای برای افرادی که مبتلا به زخم معده یا ضربان قلب نامنظم هستند توصیه نمی‌شود و در صورت تمایل به نوشیدن آن کمی شیر یا شکر به آن اضافه کنند.
منبع مقاله : صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.